رصدخانه مراغه

شماره ثبت در آثار ملی : 1675
زمان ساخت : صفویه
نوع کاربری : علمی (رصدخانه)

نام مراغه هميشه با نام يكي از بزرگترين مراكز پژوهشي نجومي يعني رصدخانه خواجه نصيرطوسي همراه است. این رصد خانه که بزرگترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ بوده است در زمان که مراغه به پایتختی توسط هلاکو خان مغول ساخته شده است. اين مجموعه كه امروزه فقط آثار كمي از آن باقي مانده است . طبق نوشته تاريخي درسال657 ساختمان آن به دستورهلاكووهمت خواجه نصيرالدين طوسي بنا شده است و درساختمان و درتشكيل آن شخصيت هايي چون علامه قطب الدين فخرالدين مراغي،محي الدين مغربي ، علي بن محمود نجم الدين الاسـطرلابي و... شركت داشته اند .

بناي رصـدخانه ، 15سال سال طول كشيد . به امر هلاكو  كتب واسباب وآلات علمي ونجومي بسياركه از فتح بغدادبدستآورده بود درآنجا متـمركز گرديد . اين مجموعه تا سال 703 هجري آباد بوده ليـكن پس از آن بر اثر زلزله هاي سخت ، بي توجهي حكام رو به ويراني رفت. و درحال حاضر آثاري از بناهاي متعلقة آن باقي مانده است. اينبنا تا زمان سلطان محمّد خدابنده مشغول به كار بوده است و ويراني آن بطور كامل ودقيق هنوز مشخص نشده است كه در چه سالي بوده است ولي در نوشته هاي حمدالله مستوفيدر سال 720 به ويران بودن آن اشاره شده است.

رصدخانه مراغه 167 سال پيش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمان آباداني يكي از معتبرترين رصدخانه هاي جهان بوده است .زیج معروف ایلخانی حاصل فعالیت های این رصدخانه است.در آن زمان بفرمان قوبیلای قآن امپراطور چین و برادر هلاکو خان کارشناسانی برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمده، پس از مراجعت به چین رصدخانه ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند. علاوه بر رصدخانه چین همچنین رصدخانه های سمرقند، استانبول وهند از روی رصدخانه مراغه ساخته شده اند.
تپه‌اي كه رصدخانه در آن واقع شده است به طول 510 و عرض تقريبي217 متر و به ارتفاع 110 متر مي باشد كه درغرب شرق مراغه واقع شده است. كه قسمتهاي مختلف رصدخانه بر رويآن واقع شده است اين بخشها عبارتند: از برج مركزي رصدخانه – واحدهاي مدور پنجگانه – كتابخانه.

برج مركزي
برج مركزي كه وسيعترين فضاي كشف شده را تشكيل مي دهد قطري به اندازه 22 متر داردضخامت ديوار آن 80 سانتيمتر مي باشد. فضاي داخلي آن شامل يك راهرو و6 اطاق مي شودكه 4 اطاق مستطيلي شكل و 2 اطاق ديگر كه در سمت شمال و جنوب قرار گرفته‌اند شكلهندسي ندارند.
مصالحي كه در برج بكار گرفته شده عبارت است از سنگ قلوه، لاشه، سنگهاي تراش برايازاره خارجي و داخلي و سنگهاي تراش بزرگ براي ورودي برج آجري در سه اندازة مختلف. ملات و اندود گچ، كاشيهاي بزرگ لعابدار در سه طرح و نوع مختلف سنگهاي حجاري شده ونقش دار و آجرهاي نقش دار تزئيني مي باشد.
واحدهاي مدور پنجگانه
در قسمت جنوب و جنوب شرقي و شمال برج مركزي رصد خانه پنج واحد مدور كشف گرديده كههريك بطور مستقيم در كار پژوهش‌هاي نجومي مورد استفاده داشته‌اند. در گوشة شمالغربي تپه واقع در زير حصار شمالي محوطة رصد خانه بناي جالبي به مساحت 330 متر مربعبدست آمده كه با توجه به جنبه هاي مختلف امر مي‌توان آن را كتابخانه مجموعه دانست.
بغير از قسمتهاي ذكر شده در دامنة غربي تپه رصدخانه مراغه و مشرف به روستاي طالبخان چهار مجموعه معماري و تعدادي دخمه كشف گرديده كه گذشته از ارزش معماري از نظرروشن ساختن بسياري از ويژگيهاي مذهبي – اجتماعي و اوضاع و احوال خاص دورة ايلخانيبه خصوص جامعة مسيحيت زمان، داراي اهميت و اعتبار فراوان مي باشد.
رصدخانه بخشهاي زير تشكيل يافته است :
1- برج مركزي رصدخانه و واحدهاي نجومي وابسته
برج مذكور به قطر 22 متر داراي ديواري به ضخامت 80 سانتي متر مي باشد . درباره ارتفاع برج اطلاعات زيادي در دست نيست . با توجه به طول )ربع جداري ( و قطر و ارتفاع برج بايد بين 20تا 25 متر باشد .
2- مدرسه : جهت آموزش محققان جوان دررشته هايي مثل نجوم ، نور ، رياضيات ، فيزيك و هندسه. در اين مدرسـه دانشجوياني از چين هم تحصيل مي كرده اند .  وهمچنین ابزار آلات دقیق نجومی در آن ساخته می شد.
3 - كتابخانه  : منابع مختلف ، درباره عظمت اين كتابخانه توصيف زيادي نموده و تعداد كتب موجوددرآن را تا400 هزار جلد نيز نوشته اند .
4 - سراي استادان و پژوهشگران  :مجموعه واحدهاي يافته شده در سطح تپه رصدخانه مراغه17 واحد است يكآن مربوط به بنايي استكه پس از ويراني رصدخانه ساخته شده است .

لازم به تذكر است كه رصد خانه مراغه بطور كلي از بين رفته است و اكنون بازسازي آن انجام ميگيرد 

مرمت بنا : در سال 77 

اتمام اسكلت بندي فلزي گنبد برج اصلي – نصب پانل هاي گنبد – احداث كانال براي تاسيسات گرمايش و الكتريكي در داخل گنبد – تعمير فونداسيون سنگي بخشهاي قديمي رصد خانه – سنگ فرش دسترسي ها و پاركينگ .

منبع: سازمان میراث فرهنگی و www.heydarbaba.org